ربیع‌الاول ماهی پرخیر و برکت است که نزد مسلمانان جهان منزلت و جایگاه والایی دارد و همانگونه که از نام این ماه پیداست، بهار ماه‌هاست چراکه در آن، شریف‌ترین خلق خدا، اسوه مهربانی و رحمت پا به عرصه گیتی می‌گذارد و خجسته نسیم سحری جان مایه عشق را به گستره خاکیان می‌فرستد و شاخه‌های مهربان درختان، گونه به رنگ فلق می‌سایند؛ آبشاری از نور، خنده‌های شادمان خورشید را به زمینیان می‌بخشد و جوشش از شکوه آسمان را دربرمی‌گیرد. جوانه‌های تبسم لب‌ها را شاداب از طراوت تغزلی دیگر کرده و همگی قدوم نوزادی را که سبب آفرینش است تبریک می‌گویند که یا محمد! به جمع خاکیان دوستدارت خوش آمدی!
در این ماه، آثار رحمت الهی و ذخایر برکات خداوندی پدیدار می‌شود و انوار جمال الهی بر زمین و زمینیان می‌تابد. ربیع ماه پرخیر و برکت و آغاز امامت آخرین ذخیره هستی، حضرت بقیه‌الله الاعظم(عج) است و این ماه بدون شک چشمه جوشان وحدت و آسمان پرفروغ همبستگی است. شیعیان و مؤمنان با دو ماه برپا کردن خیمه عزای آل‌الله و به سوگ نشستن ایام شهادت ثارالله، با فرا رسیدن ربیع‌الاول دل‌هایشان شاد می‌شود و تهنیت به رسول خدا(ص) و اهل‌بیت ایشان می‌گویند.
برای این ماه نیز اعمالی به عنوان سومین ماه قمری آمده است که در ادامه به مهمترین آن‌ها اشاره می‌کنیم.
برکات و اعمال ماه ربیع‌الاول
بر انسان مسلمان که برترى رسول خدا(ص) را قبول داشته و مراقب رفتار با مولایش است، واجب است در این ماه به شکرانه ارزانی شدن آن نعمت بزرگ به عبادتی از سر شور و اشتیاق بپردازد، گرچه عبادات شبانه‌روزی عالمیان هرگز در خور چنین نعمتی نخواهد بود، اما «آنچه سعی است ما در طلبش بنماییم».
شب اوّل
این شب به نام «لیلة‌المبیت» مزین است؛ در این شب یک حادثه مهم تاریخى واقع شد و آن این که در سال سیزدهم بعثت، رسول خدا(ص) از مکه به قصد هجرت به سوى مدینه، از شهر خارج شد و در «غار ثور» پنهان گردید و امیر مؤمنان على(ع) براى اغفال دشمنان، فداکارانه در بستر رسول خدا(ص) خوابید. آیه شریفه «وَ مِنَ النّاسِ مَنْ یَشْرِى نَفْسَهُ ابْتِغاءَ مَرْضاتِ اللّهِ وَ اللّهُ رَءُوفٌ بِالْعِبادِ؛ بعضى از مردم(با ایمان و فداکار) جان خود را در برابر خشنودى خدا مى‌فروشند و خداوند نسبت به بندگان مهربان است» در حق آن حضرت نازل شد.
سال هجرت رسول خدا(ص) مبدأ تاریخ مسلمانان است و تحولى عظیم در جهان اسلام روى داد. لذا روزه گرفتن به شکرانه سلامتی پیامبر اعظم و امیرمؤمنان از گزند کفار و مشرکان در اول ربیع‌الاول و خواندن زیارت پیامبر(ص) و امام علی(ع) در این روز سفارش شده است.
روز هشتم
در روز هشتم ربیع الأوّل، سال ۲۰۶، شهادت امام حسن عسکرى(ع) طبق روایتى واقع شده است و از همان روز، امامت حضرت صاحب الزمان، حجة‌بن‌الحسن(عج) آغاز شد. در این روز شایسته است زیارت امام حسن عسکری(ع) خوانده شود.
روز دهم
روز ازدواج رسول خدا(ص) با حضرت خدیجه کبرى(س) است، در حالى که رسول خدا(ص) ۲۵ ساله بود و حضرت خدیجه(س) ۴۰ ساله. به همین مناسبت روزه این روز به عنوان شکرگزارى مستحب شمرده شده است.
روز دوازدهم
این روز مطابق نظر مرحوم شیخ کلینى و مسعودى و همچنین مشهور میان اهل سنت، روز ولادت با سعادت نبى مکرم اسلام(ص) است. همچنین در این روز، رسول خدا(ص) بعد از ۱۲ روز که مسیر راه میان مکه و مدینه را پیمود وارد مدینه گردید و نیز روز انقراض دولت بنى مروان در سال ۱۳۲ است.
اعمال مستحب در این روز به شکرانه انقراض دولت اموی دو مورد است. ابتدا روزه گرفتن و دوم دو رکعت نماز مستحبی است که در رکعت اول بعد از حمد، سه بار سوره کافرون و در رکعت دوم بعد از حمد سه بار سوره توحید خوانده می‌شود.
روز چهاردهم
در سال ۶۴ در چنین روزى، یزید بن معاویه به هلاکت رسید. وى پس از سه سال و ۹ ماه خلافت که همراه با جنایات عظیمى بود، که مهمترین آن واقعه کربلا و شهادت ابى عبداللّه الحسین(ع) و یارانش است. او در سى و هفت سالگى در منطقه «حوران» زندگى ننگینش به پایان رسید و جنازه‌اش را در دمشق دفن کردند، ولى اکنون اثرى از او نیست.
شب هفدهم
طبق روایات مشهور شیعه، شب ولادت حضرت خاتم الانبیا، رسول معظم اسلام(ص) است و شب بسیار مبارکى است که اعمالی برای آن ذکر شده است.برخی اعمال این روز عبارت است از غسل به نیت روز هفدهم ربیع‌الاول؛ روزه که براى آن فضیلت بسیار نقل شده است، از جمله در روایاتى از ائمّه معصومین(ع) آمده است که کسى که روز هفده ربیع را روزه بدارد، خداوند براى او ثواب روزه یکسال را مقرر مى‌فرماید. دادن صدقه، احسان نمودن و خوشحال کردن مؤمنان و به زیارت مشاهد مشرفه رفتن؛ زیارت رسول خدا(ص) از دور و نزدیک در روایتى از آن حضرت آمده است: «هرکس بعد از وفات من، قبرم را زیارت کند مانند کسى است که به هنگام حیاتم به سوى من هجرت کرده باشد، اگر نمى‌توانید مرا از نزدیک زیارت کنید، از همان راه دور به سوى من سلام بفرستید (که به من مى‌رسد)». زیارت امیر مؤمنان على(ع) نیز در این روز مستحب است با همان زیارتى که امام صادق(ع) در چنین روزى کنار ضریح شریف آن حضرت(ع) وى را زیارت کرد. تکریم، تعظیم و بزرگداشت این روز بسیار بجاست، مرحوم «سیّد بن طاووس»، در اقبال، در تکریم و تعظیم این روز به خاطر ولادت شخص اوّل عالم امکان و سرور همه ممکنات حضرت نبى اکرم(ص) سفارش بسیار کرده است.
روز هفدهم
همانگونه که گفتیم مشهور میان علماى امامیه آن است که روز هفدهم ربیع الأول، روز ولادت با سعادت رسول خدا حضرت محمد بن عبداللّه(ص) است و معروف آن است که ولادتشان در مکه معظمه واقع شده است و زمان ولادتش هنگام طلوع فجر، روز جمعه، سنه عام الفیل بوده است. همچنین در چنین روزى در سال ۸۳ هجرى قمرى، ولادت امام صادق(ع) واقع شده است و از این جهت نیز بر اهمیت این روز افزوده شده است.
ماه ربیع‌الأول گرچه آغاز آن آمیخته با خاطره غم‌انگیز و اندوه‌بار شهادت امام حسن عسکرى(ع) است، ولى از آن جا که میلاد مبارک حضرت ختمى مرتبت رسول گرامى اسلام(ص) مطابق روایت معروف، در هفدهم این ماه و طبق روایت غیرمعروف، در دوازدهم آن واقع شده و میلاد حضرت صادق(ع) نیز در هفدهم این ماه است، ماه شادى و جشن و سرور است.
از آن جا که هجرت پیامبر اکرم(ص) که سرچشمه دگرگونى عمیق در جهان اسلام و عزت و شوکت مسلمین شد، و همچنین داستان «لیلة المبیت» در این ماه واقع گردیده، و آغاز امامت پربرکت حضرت بقیة اللّه(عج) همزمان با شهادت پدر بزرگوارش نیز مى باشد در مجموع از ماه‌هاى بسیار پربرکت و پرخاطره است، که سزاوار است، همه علاقه‌مندان مکتب اهل بیت(ع) آن را ارج نهند و گرامى بدارند.